آشنایی با روند تامین مالی جمعی در ایران

آشنایی با روند تامین مالی جمعی در ایران

1401/3/29

نوع: سرمایه گذاران

نویسنده: پرنیان ستوده

بخشی از این یادداشت توسط روناک قنبرپور، کارشناس ارشد ارزیابی کارن کراد در روزنامه اقتصاد به چاپ رسیده است.

تامین مالی جمعی یا کراد فاندینگ (Crowd Funding) یکی از پدیده‌های منحصربه‌فرد در دنیای اقتصاد مدرن است که اگرچه به اشکال غیررسمی پیشینه تاریخی دارد، اما با ظهور اینترنت و پیدایش سکو‌های تامین مالی جمعی، تحول عظیمی پیدا کرده و به سرعت توانسته است به مدلی محبوب و کارآمد برای جذب سرمایه تبدیل شود. 

در کرادفاندینگ سه نقش مهم وجود دارد که سیستم جذب سرمایه بر اساس آن‌ها شکل می‌گیرد: 

-سرمایه‌پذیر: شرکت، استارتاپ و یا کسب و کار نوپا و یا درحال توسعه‌ای است که برای گسترش فعالیت خود یا انجام پروژه جدید نیازمند سرمایه است.

-سرمایه‌گذار: شخص حقیقی یا حقوقی که علاقمند به سرمایه‌گذاری در پروژه است.

-سکوی تامین مالی: در نقش واسطه و ایجادکننده یک ساز و کار دقیق برای اتصال بین سرمایه‌پذیر و سرمایه‌گذار عمل می‌کند. 

ساز و کار کمپین تامین مالی جمعی

  با این که انواع مختلفی از تامین مالی جمعی وجود دارد، در ایران سه مدل زیر بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است:

-تامین مالی جمعی بر پایه اهدا: نظیر کمپین‌های خیریه، گلریزان و موارد مشابه که هدف سرمایه‌گذار سود نیست و جنبه کمکی دارد.

-تامین مالی جمعی بر پایه پاداش: در پروژه‌های هنری کاربرد زیادی دارد و مثلا یک هنرمند از طرفداران و علاقمندان خود سرمایه جذب می‌کند و سپس یک پاداش نظیر بلیت یا تشکر در پایان کار پاداش می‌دهد.

-تامین مالی جمعی بر پایه مشارکت: رایج‌ترین نوع تامین مالی جمعی است که در ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مدل سرمایه‌پذیر برای بخشی از کار خود با سرمایه‌گذار مشارکت کرده و سرمایه‌گذار هم به نسبت مشارکت خود، با کسب و کار شریک خواهد بود. 

  توسعه تامین مالی جمعی بر پایه مشارکت همواره با چالش‌هایی روبرو بوده است؛ با این که دستورالعمل‌های مربوطه از سال ۱۳۹۳ آغاز شد، اما تکمیل آن چهار سال طول کشید و تا زمانی که شرکت‌های مختلف بتوانند مجوز را دریافت و شروع به فعالیت کنند، دو سال دیگر هم اضافه شد. نهایتا در سال ۱۳۹۹ کمپین‌های تامین مالی جمعی بر پایه مشارکت توسط سکوها آغاز به کار کردند و در این بازه زمانی کوتاه، رشد فوق‌العاده‌ای داشته اند. 

   در حال حاضر بازه زمانی کمپین‌های تامین مالی جمعی غالبا یک ساله است و سرمایه‌پذیر متعهد می‌شود در این مدت اصل سرمایه به همراه درصدی از سود را به سرمایه‌گذاران بازگرداند. دغدغه‌ای که ممکن است برای سرمایه‌گذاران پیش بیاید، این است که مدل سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی اساسا ریسک بالاتری در مقایسه با مثلا سود بانکی دارد و از آن جا که در سود و زیان پروژه مشارکت می‌کنند، چگونه می‌توان از امنیت سرمایه آن‌ها محافظت کرد؟ این جاست که تاثیر سکوی مالی جمعی در فرآیند مربوطه مشخص می‌شود.

سکوی تامین مالی جمعی برای حفظ امنیت سرمایه‌‌های جمع‌آوری شده حتی الامکان از طرف صندوق‌های سرمایه‌گذاری ضمانت اصل سرمایه اخذ می‌کند. همچنین در همان مراحل ارزیابی پیش از شروع کمپین، با دقت و نظارت بسیار بالا، طرح و وضعیت اعتباری سرمایه‌پذیر را تحلیل و بررسی می‌کند تا شرایط پروژه مدنظر مناسب باشد. در واقع اگر شرکت سرمایه‌پذیر قصد همکاری با یک سکوی تامین مالی جمعی داشته باشد، باید ابتدا طرح توجیهی مفصل و دقیقی داشته باشد. در این طرح شرح پروژه، محاسبات سرمایه لازم و سود حاصل و موارد متعدد دیگری باید توضیح داده شود و سکوی تامین مالی نیز اقدامات تحلیلی خود را بر این اساس آغاز می‌کند. مثلا با بررسی سابقه فروش شرکت و محصول طرح، این مساله باید احراز شود که آیا شرکت مذکور توانایی پرداخت سود پیش‌بینی‌شده را دارد یا خیر. البته این مورد یک استثنا هم دارد که درباره استارتاپ‌هاست. از آن جا که استارتاپ‌ها ممکن است گردش مالی محدودتری داشته باشند، از روش‌های حمایتی دیگری در قبال آن‌ها استفاده می‌شود که مهم‌ترین آن، اتصال استارتاپ‌ها به VC یا همان سرمایه‌گذار خطرپذیر است و سایر سرمایه‌گذاران باید حتما نسبت به مخاطرات احتمالی این طرح‌ها بررسی‌های کافی را داشته باشند.

   شاید بتوان گفت از اصلی‌ترین دلایل جذابیت تامین مالی جمعی برای سرمایه‌گذاران، نقش موثر سکوی تامین مالی جمعی است. سکوها متعهد هستند تا بهترین شرایط برای سرمایه‌گذاران به وجود آید و در عین حال نیازهای سرمایه‌پذیر نیز تامین شود. تا جایی که حتی بعد از پایان زمان جذب سرمایه، سکوی تامین مالی نظارت خود را بر پروژه ادامه می‌دهد و حتی در صورت نیاز به کسب و کار کمک می‌کند تا کار خود را به درستی پیش ببرد. بازه زمانی کوتاه و سود پیش‌بینی‌شده بالا از جذابیت‌های دیگر این مدل برای سرمایه‌گذاران است و باعث می‌شود بسیاری از آن‌ها ترجیح دهند سرمایه خود را وارد این فرآیند کنند. 

 در سمت دیگر، سکوی تامین مالی جمعی از تمام توان خود برای ایجاد یک کمپین موفق و تامین نیاز سرمایه‌پذیر استفاده می‌کند. سرمایه‌گذاران کمپین تامین مالی جمعی به دو گروه مهم تقسیم می‌شوند:

-سرمایه‌گذار حقیقی

-سرمایه‌گذار حقوقی

   سرمایه‌گذاران حقیقی شامل افرادی می‌شوند که دارای سرمایه مازاد و علاقمند به سرمایه‌گذاری هستند. سکوی تامین مالی جمعی در بازه زمانی مثلا یک ماهه با ایجاد یک کمپین تبلیغاتی همه جانبه، در خصوص طرح اطلاع‌رسانی می‌کند و در این مدت سرمایه‌گذاران می‌توانند ارتباط مستقیمی با سکوی تامین مالی داشته باشند تا توضیحات کامل در اختیار آن‌ها قرار بگیرد. 

   سرمایه‌گذاران حقوقی شامل شرکت‌هایی هستند که به دنبال سرمایه‌گذاری بر روی طرح‌ها می‌کنند. نوع سرمایه‌گذاری این مجموعه‌‌ها دو حالت است؛ یا از ابتدا مبلغ مشخص و ثابتی را به عنوان وجه سرمایه به کمپین می‌دهند و یا از نوع متعهد وارد فرآیند می‌شوند؛ بدین صورت که تعهد می‌دهند پس از اتمام سرمایه‌گذاری سایر افراد، مابقی منابع موردنیاز طرح را تامین نمایند.

    در کنار همه موارد ذکرشده، شرکت فرابورس ایران نیز به عنوان نهاد قانون‌گذار و بالادستی در تامین مالی جمعی، برای جلب رضایت و اعتماد سرمایه‌گذاران، متقاضیان سرمایه را موظف می‌کند تا ۱۰ درصد مبلغ هر طرح سرمایه‌گذاری را همان اول کمپین از منابع مالی خود تامین کنند و خودشان بخشی از سرمایه‌گذاران طرح باشند.

   با وجود همه چالش‌هایی که در اقتصاد ایران وجود دارد و از طرفی فرآیند سرمایه‌گذاری هم از حساسیت بالایی برخوردار است، کمپین‌‌های تامین مالی جمعی به خوبی توانسته‌اند به کسب و کارها کمک کنند تا بتوانند سرمایه لازم را برای پیشبرد اهداف خود به دست آورند. با استقبال روزافزون از این مدل می‌توان امیدوار بود در آینده نزدیک تحول بزرگی در مقوله سرمایه‌گذاری و تامین کسب و کارهای در حال توسعه به وجود آید.